فرهنگ شهرنشینی، از جمله فرهنگ‌های کهن است و زمانی که جوامع بدوی وارد مراحل نوین شدند، قوانین و هنجار‌های جدیدی را شکل دادند که از این بین، مهم‌ترین این تغییرات پذیرش نظم بود که در روابط اجتماعی افراد بروز پیدا کرد و عاملی شد، برای این‌که افراد جامعه به طور منطقی و قانونمند زندگی کنند و به دنبال آن، قانون و دولت و گسترش روابط اجتماعی شکل گرفت و به تدریج با گذشت زمان و برحسب نیاز شهرها، قوانین، مناسبات اجتماعی، حقوق اساسی و حقوق شهروندی و.. نیز به وجود آمد و افرادی که از این قوانین سرپیچی می‌کردند، از سوی مراجع قانونی، تعقیب و مجازات شدند. با توجه به آن‌چه در صدر این نوشته آمد، نگاهی به چگونگی فرهنگ شهرنشینی در کشور خودمان، به ویژه در کلان شهرها و به طور اخص در تهران می‌اندازیم که آیا از فرهنگ شهرنشینی مد نظر کارشناسان و جامعه‌شناسان برخوردار هستیم یا نه؟!
اگر منصفانه و با دیدی نقادانه به وضعیت موجود در شهرهایمان به خصوص تهران بنگریم، خواهیم دید که با فرهنگ صحیح و اصیل شهرنشینی فاصله زیادی داریم، چرا که روزانه و در امور مختلف روزمره، به ویژه امور اجتماعی، نابسامانی و ناهنجاری و اعمال به دور از فرهنگ شهرنشینی را شاهدیم. پرتاب کردن زباله یا ته سیگار از داخل خودروها به داخل خیابان و ریختن آن به نهرهای آب کنار خیابان (که مصیبت‌ها و هزینه‌های گزاف بعدی را در پی دارد)، مسافران خواب‌آلود در کنار ایستگاه اتوبوس، که نشانی از نظم یا صف منظم در بین آنها دیده نمی‌شود و هر کدام در گوشه‌ای پراکنده و منتظر رسیدن اتوبوس هستند،جنگ بر سر سوار شدن به اتوبوس و قطار شهری و رد وبدل شدن حرف‌های رکیک و غیراخلاقی، مزه‌پرانی و خنک‌بازی در محافل عمومی از سوی جوانان که در شأن یک جوان ایرانی به خصوص تهرانی! نیست، پاره کردن روکش صندلی و نوشتن یادگاری روی آنها، گذاشتن زباله‌ها در یک ظرف روباز و بدون توجه به ساعت اعلام شده از طرف شهرداری ـ دیرتر یا زودتر - و حتی قرار دادن آن مقابل خانه همسایه و یا درست کردن تپه‌ای از زباله در سر کوچه و کشاندن گربه‌ها به آنجا و سر و صدای فردا صبح همسایه‌های وظیفه‌شناس و بقیه داستان، عبور و مرور بدون توجه به علایم و پل عابر پیاده از خیابان‌ها و بزرگراه‌ها، مزاحمت برای طبقه‌های همسایه در آپارتمان‌ها بدون در نظر گرفتن آداب همسایگی و قانون آپارتمان‌نشینی، خسارت زدن به اموال بیت‌المال و عمومی ـ اتوبوس‌ها و مترو ـ (که نشان از عقده‌های فروخفته در این دسته از آدمهاست)، عبور راننده متخلف از چراغ قرمز و ده‌ها و صدها رفتار و کردار غیر اجتماعی که هر روزه از سوی برخی از شهروندان سر می‌زند و ذکر آن در این مقال نمی‌گنجد، مواردی هستند که به وضوح، آنها را می‌بینیم. می‌توان گفت، مواردی که گفته شد، تنها بخش کوچکی از رفتار و کردارهای نابهنجار و غیر‌اجتماعی است که همه روزه در شهرمان با آن مواجهیم، حتی اگر کسی بخواهد آداب، رسوم و قوانین زندگی شهری و شهرنشینی را رعایت کند، با ناسزا‌ها و متلک گویی‌های فراوان ( بابا قانون،بابا منظم، آخر نظمی و ...) رو‌به‌رو می‌شود. به عبارت دیگر، آنهایی که مسئولیت‌پذیر‌ترند، بیشتر در معرض خطر و آسیب و دادن هزینه قرار می‌گیرند و در نتیجه، به سوی قانون گریزی حرکت می‌کنند، به نگونه‌ای که فرار از قانون و ستیز با نظم و انضباط به یک ارزش و هنجار و رعایت اصول و آداب شهر نشینی، به امری ضد ارزش و نابهنجار تبدیل شده و بی‌مسئولیتی اجتماعی رواج می‌یابد و در توجیه این عمل همین بس که بگوییم، چه کسی درست عمل می‌کند که ما عمل کنیم،بزرگ‌ترها و ... بدترند. با این تفاصیل و شرحی که گذشت، به راستی چرا مردمی با هزاران سال تمدن و فرهنگ غنی به ویژه در پایتخت این گونه قانون‌گریزی و نظم ستیزی را سر لوحه کار خود قرار داده‌اند؟! شاید در این زمینه مقصر صددرصد مردم و شهروندان نباشند. جامعه‌شناسان ما از این‌که دولتمردان در طول سال‌های گذشته به هنجارها و مناسبات اجتماعی نسبت به مسایل سیاسی، کمتر پرداخته و اهمیت داده‌اند، انتقاد می‌کنند و معتقدند، برقراری ارتباط مناسب بین شهروندان و دستگاه‌های اداره کننده، لازمه داشتن جامعه و شهری سالم و شهروندانی قانونمند و بهنجار است. به گفته جامعه شناسان، زندگی کنونی که بیشتر از نوع شهری است، نیاز به قوانین و ارتباطات خاصی دارد که هر گونه قصور، کوتاهی و نادیده گرفتن قوانین، موجب بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و ... می‌شود و از فردی به فرد دیگر، خانواده و همکاران در سطوح اداری انتقال می‌یابد. آنان معتقدند، باید به شهروندان در جامعه، قوانین مربوط به شهرنشینی، یادآوری و آموزش داده و در برابر هر قانون یا ضابطه‌ای، ضمانت اجرایی لازم فراهم شود و در شرایطی که لازم شد، افراد متخلف مجازات شوند. باید بدانیم که اگر قوانین مربوط به شهروندان در جامعه ما ایران؛ یعنی احترام به حقوق دیگران، وقت شناسی، عدم ایجاد مزاحمت در موضوعات مختلف برای دیگران، حفظ محیط زیست و پیشگیری از هر گونه آلودگی، ایجاد فضا و محله‌ای سالم، چرا که محله سالم جزیی از زندگی است، مشارکت در اداره شهر و جلوگیری از تخریب اموال عمومی، برقراری ارتباط مناسب بین شهروندان و تعامل مثبت با آنها و دستگاه‌های اداره کننده، احساس مسئولیت نسبت به محیط زندگی، انجام وظایف قانونی، کمک به حاکمیت قانون و هنجارها در تعاملات روزانه و مناسبات اداری، ارزش و وظیفه دانستن حفظ و نگهداری شهر و ....مد نظر قرار گرفته و رعایت شود، با توجه به بافت پیچیده‌ای که شهرها دارند و زندگی در آنها بدون رعایت قوانین و آداب و رسوم شهرنشینی ممکن نیست، باعث تقویت اساس قوانین شهروندی و فرهنگ شهر نشینی شده و از بسیاری هزینه‌های گزاف که مسبب آن، ناهنجاری‌ها و ناملایمات اجتماعی است، جلوگیری خواهد کرد و این مهم، توجه ویژه دولت و نهادهای مسئول را طلب می‌کند تا با ایجاد قوانین مدون و استفاده از نظرات ارزشمند جامعه‌شناسان و کارشناسان،جامعه، شهر و شهروندانی قانونمند را به ارمغان آورند و شاهد شهر و شهروندانی سالم به دور از ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی، که شایسته ماست، باشیم، چرا که مشخصه اصلی و مثبت هویت تاریخی ما فرهنگ شهرنشینی است، با همه ملزوماتش.
کپی شده از سپهر