شهرهای ما بیشتر خاکستری رنگ هستند. عناصر رنگی در شهرهای ایران شاید سیمای رنگارنگ زباله هایی باشد که در همه محیط های شهر خودنمایی می کنند. هوای خاکستری شهرهای بزرگ، پل ها و ساختمان های سیمانی و درختانی که از فرط آلودگی هوا سبزی شان رنگ باخته است مجالی برای عرض اندام رنگ در شهر ها باقی نمی گذارد.
رنگ به عنوان یکی از مهم ترین عناصر بصری می تواند نمودی فعال و تاثیرگذار در منظر عمومی یک شهر داشته باشد. با این همه ضوابط و اصول مرتبط با کاربرد رنگ در شهر مدون نشده و این بخش از زیباسازی شهرها بر پایه سلیقه های مدیران و کارشناسان هدایت می شود. سازمان زیباسازی شهر تهران همچنان که از نامش برمی آید مسوول اصلی رسیدگی به زیبایی شهر و رنگ آمیزی آن است. بر همین اساس اداره نقاشی سازمان زیباسازی رنگ آمیزی شهر را عهده دار است اما مدیر این اداره امید چندانی به استفاده کارشناسانه و منطقی از رنگ در تهران ندارد.
محمود شعیبی مدیر اداره نقاشی سازمان زیباسازی با اشاره به اینکه پنج سال پیش اداره رنگ آمیزی رسماً کار خود را شروع کرد، یکی از مهم ترین کارهای این اداره را پژوهش در منظر شهری دانسته و می گوید: در این پژوهش سوالاتی را مطرح و با افراد مختلف و کارشناسان گفت وگو کردیم اما این پژوهش در گیرو دار اداری فراموش شد.
وی هدف از این پژوهش را رسیدن به نظام جامع و قابل اتکا در رنگ آمیزی شهر عنوان می کند و می افزاید: قصد داشتیم برای هر عنصری که قابلیت رنگ آمیزی دارد قاعده و ضابطه یی سیال و قابل تغییر تعریف کنیم چرا که رنگ یک عنصر بصری است که می تواند بر اساس ضابطه های بصری تغییر کند و باید چرخش هایی داشته باشد که دید را دچار مزاحمت نکند.
شعیبی با تاکید بر اینکه باید بر اساس پژوهش ها مشخص شود که آیا تهران نیاز به رنگ دارد و کدام عناصر باید رنگ شوند و این عناصر باید چگونه رنگ شوند، می گوید: بر همین اساس سوال هایی را مطرح کردیم و برای دانشگاه ها فرستادیم و نتیجه آن مطالعات پراکنده یی بود که برای ما ارسال کردند.
وی همچنین با تاکید بر اینکه با پژوهشکده صنایع رنگ ایران وارد مذاکره شده ایم تا از قابلیت های پژوهشی آنها استفاده کنیم اظهار امیدواری می کند با توجه به قابلیت های زیادی که در این پژوهشکده وجود دارد بتوان از آنها استفاده کرد.
مدیر اداره نقاشی سازمان زیباسازی از ایجاد پیش برنامه یی مقدماتی از طرف این گروه مطالعاتی خبر می دهد و تاکید دارد: بر اساس این طرح پیشنهادی، ما وضعیت موجود را بررسی خواهیم کرد و تلاش داریم راه رسیدن از وضعیت موجود به ایده آل را پیدا کنیم. رنگ آمیزی شهر نیاز به مطالعه دارد تا به شرح خدمات برسد و ضابطه جامعی تدوین شود.
اغتشاش و بی نظمی سیمای شهر
تهران از جمله شهرهایی است که به لحاظ بصری و منظر عمومی دارای اغتشاشات و بی نظمی های فراوانی است و با کمی دقت می توان وجود این بی نظمی ها را در تمام نقاط و سیمای شهر احساس کرد. عوامل متعددی مانند آلودگی هوا، وجود عناصر ناقض زیبایی و خوانایی محیط، رنگ آمیزی های غیراصولی و سلیقه یی عناصر شهری و همچنین معضلات ترافیکی در به وجود آوردن این اغتشاشات نقش دارند.
مدیر اداره نقاشی سازمان زیباسازی با تاکید بر اینکه رنگ آمیزی باید بر اساس شرایط اقلیمی شهر صورت گرفته و از جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد، می گوید: برخی رنگ ها را می توان در جاهایی استفاده کرد که در مکان دیگری غیرقابل استفاده است و حتی در بعضی مناطق که ازدحام ساختمان و سازه وجود دارد رنگ جوابگو نیست.
شعیبی اجرای این طرح را لازم می داند و معتقد است: قطعاً باید ضابطه یی برای رنگ آمیزی شهر ایجاد شود که به اقتضای شرایط محیط به روز شود و حتی شاید هم اساساً با ادله کافی به این نتیجه برسیم که رنگ آمیزی احتیاج به ضابطه پیچیده یی نخواهد داشت.
وی استفاده از تجربیات کشورهای دیگر را نیز در این مطالعات سود مند می داند و می افزاید: یکی از دغدغه های ما استفاده از تجربه های کشورهای دیگر در استفاده از رنگ است که برای ایجاد وضعیت ایده آل در شهر از آنها استفاده کنیم.
اثرات روانی رنگ در شهر نیز از موارد مطالعات سازمان زیباسازی است که به گفته مدیر اداره نقاشی سازمان زیباسازی در مطالعات دانشگاهی مورد پژوهش قرار گرفته است. با این حال وی می گوید: پژوهش های این سازمان متاسفانه دچار موانع اداری و سیاسی شد که این مطالعات باید جمع آوری شود.
وی وضعیت موجود شهر را در مورد رنگ آمیزی، بسیار نامناسب و آشفته عنوان می کند و تاکید دارد: تهران از نظر رنگ در یک تشتت باورنکردنی به سر می برد و بین اجزای رنگی تهران هیچ هارمونی وجود ندارد. تهران از نظر رنگ یک فقر اساسی دارد و مناطق شهرداری تهران هر کدام به سلیقه خود و بدون هیچ گونه مطالعه یی تهران را رنگ آمیزی کرده اند.
دکتر نوید سعیدی رضوانی عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد نیز با اشاره به اینکه رنگ یکی از جنبه های مهم گرافیک شهری است و یکی از ویژگی های مهم فضای شهری را تشکیل می دهد، می گوید: تصور دنیای بدون رنگ امکان پذیر نیست اما در جامعه ما رنگ های تیره، غالب است.
وی تاثیر روانی رنگ ها بر شهروندان را بسیار مهم ارزیابی می کند و معتقد است: رنگ های تیره غالباً افراد را دچار افسردگی می کند. اما رنگ ها نقش نمادین نیز دارند برای مثال رنگ سبز و فیروزه یی بناهای مذهبی را به یاد می آورند یا رنگ های تند و شاد خاطره فضا های کودکی را زنده می کنند.
این استاد شهرسازی با تاکید بر اینکه رنگ جنبه یی از هویت شهر است و شهرها با رنگ هویت خود را تعریف می کنند، می افزاید: رنگ آمیزی دیوارهای شهر بدون تعمق هنرمندانه وافی منظور نیست. ورود هنر به عرصه شهر نیازمند نگرش جامع به شهر است. در فضاهای شهری رنگ ها باید مکمل یکدیگر باشند و باعث اغتشاش بصری نشوند. رنگ ها نباید وسیله یی برای خودنمایی باشند.
تهران علاوه بر بی نظمی در رنگ آمیزی و اغتشاش در سیمای شهری برنامه یی هم برای نظم دهی به اوضاع آشفته منظر شهری ندارد. هر چند لایحه سیما و منظر شهری در شورای شهر تهران به تصویب رسیده است اما به نظر نمی رسد در تهران بتوان به اجرای آن امید بست. شعیبی با تاکید بر اینکه کاربرد رنگ در شهر به صورت کلی در لایحه سیما و منظر شهری مورد توجه قرار گرفته است، می گوید: گرافیک شهر و تمام اتفاقات بصری آن باید از فیلتر یک عده افراد متخصص بگذرد. اگر مبلمان شهری را تولید می کنیم آنها موظف هستند که محل نصب مبلمان را مشخص کنند. قاعده و هارمونی شهری باید با فضا به لحاظ رنگ و سایر المان های شهری متناسب باشد. برای مثال اگر مبلمان شهری با رنگ و تابلوی فروشگاه های یک خیابان تناسب نداشته باشد، حق بهره برداری از آن را نداریم.
وی با تاکید بر اینکه تدوین سرفصل های این لایحه و توجه به گرافیک شهری وظیفه سازمان زیباسازی است، می گوید: این لایحه به آرایش، رنگ و گرافیک شهری می پردازد و چیدمان عناصر شهری و راه های استفاده از آنها را نشان می دهد.
مدیر اداره نقاشی سازمان زیباسازی درباره نقاشی های شهری نیز معتقد است: اعتقاد تخصصی و کارشناسی ما این است که نقاشی های شهری یکی از روش های افزایش هماهنگی گرافیک شهر است. از این نقاشی ها می توان به صورت دکوراتیک، تجاری یا صنعتی استفاده کرد. وی اصلاح نقاشی های شهری و ساماندهی آنها را از وظایف شهرداری می داند و می گوید: پیش از این تصویرهایی از شهدا داشتیم که این اداره برای ساماندهی آنها ایجاد شد و در ادامه آثار دیگری را هم شکل دادیم که ویژگی های ارزشمندی دارند. شعیبی با اشاره به اینکه برای ساماندهی نقاشی های شهری بخشنامه یی صادر شده است تا هیچ ارگانی بدون اجازه سازمان زیباسازی شهرداری تهران نتواند در شهر نقاشی دیواری داشته باشد، می افزاید: ما کار خوب را ارائه کردیم تا معیار تشخیص کار بد مشخص شود: کارهایی که با تنوع تکنیکی و ارتقای کیفی انجام شده است تا در مسیر ایجاد آثار فاخر و ارزشمند در شهر قدم برداریم.
وی رسیدن به وضعیت ایده آل در شهر را نگاه کلی به رنگ در شهر می داند و معتقد است: وضعیت ایده آل اقتضا می کند موضوعات را کلی ببینیم و تصویر روشنی از کلیت شهر در نظر داشته باشیم ولی متاسفانه موضوعات کلی به عمر مدیران نمی رسد و مدیران به آن اهمیتی نمی دهند. بنابراین کارهای جزیی تر باید با سرعت بیشتری انجام شود.
بی برنامگی در رنگ آمیزی شهر حتی در نورپردازی های رنگی شهر تهران هم جا خوش کرده است. برج آزادی که این روزها با سیستم های مدرنی نورپردازی شده است لحظه به لحظه رنگ عوض می کند. برخورد سلیقه یی با نورپردازی رنگی یک اثر ملی که ضابطه یی را برنمی تابد نمونه یی از روش استفاده از رنگ و نور در شهر است.
رنگ، هویت شهرها
هویت بسیاری از شهرهای دنیا با رنگ های استفاده شده در سیما و منظر آن شهرها تعریف شده است. مدیران شهری همواره در تلاش اند تا از تمامی المان های شهر برای زیباسازی شهر استفاده کنند. نقاشی کیوسک های برق، استفاده از تابلو ها و المان های رنگی در شهر و توجه به یکدستی رنگ ها اثربخشی روانی زیادی در خاطره سازی از شهر دارد.
شعیبی با تاکید بر اینکه رنگ یکی از عناصر ایجاد هویت شهری است، می گوید: رنگ یکی از عناصر موثر در دنیا برای هویت بخشی و خاطره دهی به شهر است. رنگ آمیزی را می توان به نحوی انجام داد که محله های قدیمی با حفظ روح قدیمی خود زیبا به نظر برسند. میراث فرهنگی شهرها در مهجوریت شدید بصری قرار دارند و دورافتاده هستند در حالی که با فضاسازی رنگی می توان روح زندگی را به آنها بازگرداند.
وی در مورد انگیزه شهرداری برای تغییر در رنگ آمیزی شهر می گوید: در بدنه کارشناسی جدیت زیادی وجود دارد. در راس مدیریت سازمان زیباسازی نیز انگیزه لازم برای انجام دادن کارهای فاخر وجود دارد اما لایه های میانی مدیران از تخصص های لازم برخوردار نیستند و در گیر و دارهای اداری به نظرات کارشناسی بی توجه اند و در نتیجه مطالعات نیز دچار دست انداز و اطاله زمان می شوند. مدیر اداره نقاشی سازمان زیباسازی شرایط ناپایدار مدیریت ها را از دیگر مشکلات بی توجهی به رنگ در شهر می داند و می افزاید: با تغییر مدیران کار ما این شده است که خود را ثابت کنیم. شهرداری مناطق با همه کنترل هایی که ما داریم اگر یک روز فشارهای این سازمان را حس نکنند باز هم به دنبال کارهای نازل خود می روند. این ناهماهنگی ها نتیجه بی توجهی به کار تخصصی است.
دکتر سعیدی رضوانی با اشاره به اینکه از قرن نوزدهم میلادی استفاده از رنگ در شهرهای اروپایی متداول شده است، می گوید: این موضوع در قرن بیستم بیشتر مورد توجه قرار گرفت و حتی از سال 97 برای مناطق مختلف پاریس رنگ های مختلفی در نظر گرفته شد. برای نمونه در اطراف بزرگراه ها مجریان طرح ها باید از طیف رنگی خاصی تبعیت کنند.
وی همچنین بر این نکته تاکید دارد که بسیاری از شهرهای دنیا نقشه رنگی دارند و می افزاید: طرح های رنگی شهرها باید کامل و جامع باشند و از قوانین هارمونی رنگی تبعیت کنند. همچنین تجهیزات و المان های شهری نیز باید از این نقشه ها پیروی کنند.
وی رنگ ها را باعث عمق بخشیدن به فضای شهری می داند و معتقد است: رنگ ها بناها را قابل فهم و خوانا می کنند و به ایجاد حس وحدت، هویت، تداوم و نظم در شهر کمک می کنند. در طرح های جامع شهری باید رنگ های موجود در محیط، اقلیم و سلایق رنگی مردم مورد توجه قرار گیرد.
این استاد شهرسازی، شهرهای قدیمی ایران را دارای رنگ های هویت بخش می داند و تاکید دارد: شهرهای قدیمی ایران با استفاده از رنگ های فیروزه یی و آبی در پس زمینه کاهگلی و قهوه یی شهر یک هارمونی و یکدستی را در شهر ایجاد می کردند.
وی استفاده از نور و رنگ در طراحی شهری را بسیار مهم ارزیابی می کند و می گوید: بهترین حالت برای شهر این است که در طراحی شهری نور و رنگ در چارچوب طراحی مورد توجه قرار بگیرند.
سعیدی کارهای انجام شده توسط شهرداری را قابل توجه نمی داند و می افزاید: کارهای محدودی در این زمینه انجام شده که تاثیرگذار نبوده است. در یک بررسی و نگاه گذرا در جلوه شهر و همچنین مقررات شهرسازی تحول خاصی را شاهد نیستیم.
کپی شده از اعتماد
پیرامون این مقاله بخوانید :
بازی رنگ ها در شهر ، رنگ در شهر ، اصول و مبانی رنگ شناسی در شهرها