جای خالی روح سبز درکالبد شهر

یک روز که از خانه بیرون بیایی و به جای رنگ های هر روزه ، همه جا را خاکستری ببینی ، تازه می فهمی که چقدر به سبز عادت کرده ای. تازه می فهمی که اگر این سبز را از زندگی ات بگیرند، دیگر هیچ رنگی برایت طعم سابق را ندارد.
 انسان برای رشد طبیعی روح و جسم خود نیاز به محیطی مناسب دارد؛ محیطی سبز و طبیعی. اما امروزه روح و جسم بشر در محیط ماشینی خود ساخته زندانی شده و بیشتر فشارهای روحی و ناراحتی های روانی را ازهمین محل متحمل می شود.
برای افرادی که امکان دسترسی به تفرجگاه های خارج از شهر را ندارند، فضای سبز شهری نقش ارزنده ای ایفا می کند. همین فضای سبز است که بسیاری از نیازهای روحی انسان را که به واسطه پدیده های شهری محدود شده است، جبران می کند.
فضاهای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوششهای گیاهی انسان ساخت است که واجد بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی  می باشند. منظور از بازدهی اکولوژیکی، زیباسازی بخش های شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش است و از دیدگاه حفاظت محیط زیست ، فضاهای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل می دهد. امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. شهرها به عنوان کانون های تمرکز، فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضای سبز به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره شهرها در متابولیسم آنها نقش اساسی دارد که کمبود آن می تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد. 
عملکردهای فضای سبز
فضاهای سبز در شهرها، به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی، دارای عملکردهای مختلفی می‌باشند. فضاهای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شود، و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان تعبیه می‌کند. علاوه بر اینها،دارای عملکردهای کالبدی وزیبایی شناسی نیز می‌باشد.
اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست محیطی مواردی چون کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، بهبود شرایط آب و هوایی در شهر، افزایش نفوذپذیری خاک و تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آب های زیر زمینی  را شامل می شود. فضای سبز می تواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد و یا به تلطیف هوا کمک کند. در بررسی اثرات روانی ـ اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی ، روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز میتواند این فضا را تأمین نماید.
جایگاه فضای سبز در برنامه ریزی شهری
در سالهای اخیر در کشور ما آنچه بیش از هر چیز در بخش مدیریت فضای سبز شهرداریها مطرح بوده، ایجاد فضاهای سبز جدید و توسعه آنها بوده است. این در حالی است که حفظ و نگهداری فضاها و گونه های گیاهی، که در واقع پتانسیل فضای سبز شهری را تشکیل می دهد، می تواند از شتاب توسعه و خلق فضاهای جدید جلوگیری نماید. مهندسین فضای سبز معتقدند روند برنامه ریزی شهری وساخت و سازها همچنان مغایر با اصول توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی شهرها ادامه می یابد. متاسفانه برنامه ریزی های انجام شده به اهداف خود دست نیافته و عمده فضاهای سبز موجود در کلانشهرها در نتیجه غفلت مدیران تخریب شده است  به گونه ای که بسیاری ازطرحهای توسعه شهری امروز خود، عواملی برای تخریب فضاهای سبز موجود شهرها هستند. این طرحها اغلب بدون توجه به توان موجود تهیه می شوند و همین دیدگاه باعث می شود مسیرها یا فضاهای سبزی که به طور طبیعی شکل گرفته است تخریب شوند و به کاربریهای مسکونی و یا کاربریهای دیگر اختصاص یابند، در عوض زمینهای دیگری به عنوان فضای سبز پیش بینی می شوند که گاه تملک و تخریب آنها سالها طول می کشد.
 عضو کمیسیون عمران وخدمات شهری شورای اسلامی شهر اهواز معتقد است:فضای سبزهم از لحاظ کالبدی و ساختار شهری و هم از دیدگاه نرم افزاری به عنوان یک موجود زنده جایگاه مهمی در برنامه ریزی های شهری دارد.
رمضان منجزی ادامه می دهد: فضای سبز در هر دو وجه مذکور اولویت اول یا دوم شهرداری است و نقش تعیین کننده ای  در برنامه ریزی های شهری دارد.
وی با اذعان به عقب ماندگی شهر اهواز در این زمینه و پایین بودن شاخص سرانه فضای سبز ،می گوید: این در حالی است که ایجاد و نگهداری فضای سبز شهری دراهواز در مقایسه با دیگر کلانشهرها  به علت نامناسب بودن شرایط آب و هوایی ،شوری خاک و نیاز به زهکشی، بی توجهی و عدم آگاهی از فواید فضای سبز  ومسائل و مشکلات فرهنگی در زمینه احداث و نگهداری فضای سبزتوسط شهروندان حداقل 3 برابر بیشتر هزینه دارد .
 این عضو شورای اسلامی شهر اهواز در عین حال چشم انداز 2 تا 3 ساله فضای سبز اهواز را امیدوار کننده و روشن توصیف و خاطر نشان می کند: اگرچه آمار دقیق و واقعی  از سرانه فضای سبز اهواز در حال حاضر موجود نیست اما امیدوارم با برنامه ریزی های انجام شده و تخصیص اعتبارات مناسب،ظرف حداکثر 3 سال آینده به استاندارد های فضای سبز نزدیک شویم.
از استاندارد تا واقعیت
 براساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضاهای سبز شهری در شهرهای ایران بین 7 تا 12 مترمربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد (20 تا 25 مترمربع برای هر نفر)، رقم کمتری است. با وجود این، در شهرهای مختلف کشور نیز این رقم، با توجه به ویژگی های متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها، با اختلافاتی همراه است که میزان آن را طرح های مصوب هر یک از شهرها تعیین می کنند.  در شهر اهواز به دلیل وجود صنایع بسیار آلاینده نفت ، گاز ،کارخانجات فولاد و کربن سازی ،شرایط خاص آب و هوایی،وزش بادهای موسمی  از یک سو و برخورداری از قابلیت های فراوانی همچون آب کافی  وزمین،حداقل سرانه فضای سبز مورد نیاز( مانند دیگر شهرهای صنعتی) 25 متر مربع تعریف شده است.در حالی که سرانه موجود بر اساس اعلام مدیر عامل سازمان پارک ها و فضای سبز اهواز 9/9 متر مربع است. به گفته حمید امیری فرد، این عدد  قطعی نیست و پس از بررسی های دقیق در آینده نزدیک اعلام می شود.
وی  در مورد سرانه استاندارد فضای سبز می گوید:در طرح جامع شهر اهواز استاندارد سرانه برای هر فرد 15 متر مربع در نظر گرفته شده این در حالی است که  طبق اعلام نظر یک مشاور دانشگاهی در سال 1372 ، با توجه به شرایط آب و هوایی این رقم بین 30 تا 55 متر مربع در یک افق 20 ساله پیش بینی شده است.
مدیر عامل سازمان پارک ها و فضای سبز اهواز اذعان می دارد:رقمی که مشاور اعلام کرده شاید غیر واقعی باشد اما به دلیل گرمسیر بودن شهرستان ، وجود صنایع و کارخانجات آلاینده، افزایش جمعیت و نیاز به مکان های تفریحی و تفرجگاهی ، وزش باد های نسبتا شدید توام با گرد و خاک در اغلب مواقع سال و ... باید اجرا شود.
امیری فرد طرح کمربند سبز شرق و غرب اهواز را یکی از راهکارهایی عنوان می کند که در سال 1372  برای ارتقاء سطح سرانه فضای سبز و دستیابی به این ارقام استاندارد  مطرح شد.وی می گوید:قرار بود این طرح به مساحت 5000 هکتار در دو مقطع 23 و 27 کیلومتری به ترتیب در غرب و شرق اهواز به اجرا در آید. مطالعات طرح در همان سال و عملیات اجرایی در سالهای 75-74 آغاز شد اما پس از 2 سال کار به دلیل عدم تخصیص اعتبار رها شد و معلق ماند. به گونه ای که طی 2 سال اخیر هم هیچ اعتباری برای آن در نظرگرفته نشد و اکنون پس از گذشت حدود 15 سال با توجه به تغییر حریم شهر و ساخت و سازهای فراوان اجرای طرح نیاز به مکان یابی و شناسایی موقعیت جدید دارد.
هر چند ظاهرا با  وجود آب و خاک کافی ، قاعدتا مشکلی از نظر ایجاد فضای سبز نباید وجود داشته باشد اما مدیر عامل سازمان پارک ها نظر دیگری دارد. به عقیده وی، ایجاد فضای سبز راحت تراز نگهداری آن است و عمده مشکلات ما در زمینه نگهداری از فضای سبز ایجاد شده است.مشکلاتی از قبیل تامین آب خام از رودخانه واجرا نشدن شبکه آب خام ، شرایط نامساعد هوایی و گرمای شدید در حدود 9 ماه از سال، کم توجهی و پایین بودن میزان مشارکت و نقش مردم در نگهداری فضای سبز، نیاز به تامین عناصر غذایی برای گیاه و بستر سازی مناسب خاک، الزام احداث زهکش خاک ها با توجه به شور بودن خاک و دیگر معضلات مربوط به زیر ساخت های اولیه از مهمترین مواردی است که به گفته امیری فرد باعث می شود احداث هر متر مربع فضای سبز نسبت به دیگر استان ها 10 برابر هزینه داشته باشد.
وی در عین حال با اعلام برنامه های امسال سازمان در زمینه احداث فضای سبز ورودی های شهر از 4 طرف جاده ماهشهر، آبادان، حمیدیه و اندیمشک ،ساخت پارک 42 هکتاری کیانپارس، توسعه فضای سبز محلات ، بهسازی وتجهیز پارک های محله ای فراموش شده، اجرای 40 طرح پارک کوچک وبزرگ محله ای در مناطق هشتگانه، آینده بهتری را برای شهر اهواز نوید می دهد و می گوید :اگر در سال جاری خط آب خام شرق اهواز اجرا و خط غرب تکمیل و راه اندازی شود بخش عمده ای از مشکلات مربوط به تامین آب مناطق مختلف برطرف خواهد شد. 

خبرگزاری اهواز